Kamis, 24 Mei 2012

Naskah - Carita Ratu Pakuan



Panganteur.
Ieu teks Carita Ratu Pakuan. Asalna tina naskah kropak 410 di Perpustakaan Nasional nu kiwari aya di Museum Sri Baduga. Ieu teks nu kapidangkeun meunang tina buku Sundalana (2007) "Menyelamatkan Alam Sunda dan Beberapa Kajian mengenai Sunda" wedalan KIBLAT BUKU UTAMA. bahanna tina lontar diturih dina aksara sareng kedalan basa Sunda Kuno. Ari jumlah lambaran lontarna aya 29 nu masing-masing ukuranana ± 19 x 3 cm kalayan lolongkrang tulisanana ± 17 x 2,5 cm. Cara nyeratan lambaranana bulak-balik (recto-verso ‘hareup-tukang’) iwal ti kaca hiji nu diseratanna téh mung lambaran verso. Unggal kaca aya 4 jajar iwal ti kaca 29b mung 3 jajar. Teu kacatet dina téks saha nu nyerat ieu naskah Carita Ratu Pakuan téh iwal ti nami tempat, sapertos nu kaunggel: “Beunang diajar nulis (di) Gununglarang Srimanganti[2]” (29b; 517-518).



         Teks:                                                                    

         Ini carita Ratu Pakuan,                                        
         ti gunung Ku(m)bang.                                          
         Gunu(ng) Giri Maya Séda,                                  
         patapaan Pwahaci Mangbang Siyang,                 
5.      nitis ka Rucita Wangi,                                          
         ahis tuhan Jayasasti,                                             
         seuweu pa[h]tih Sang Atus Wangi.                     
         Mu(n)ding Cina pulang dagang,                          
         basa pulang ti Lamajang,                                     
10.    sakelél miduwa basa,                                           
         nu beu(ng)har di Pa- / béyan. <1b>                     
         Gunung Tara Maya Séda,                                    
         bukit si Panglipur Manik,                                     
         patapaan Pwahaci Mangbang Siyang,                 
15.    nitis ka Manik Déwata,                                        
         ka Sang Raja Angsa,                                            
         ahis Ratu Premana,                                              
         tuhan[6] Paksajati,                                                   
         seuweuna Serepong Wangi,                                 
20.    nu beu(ng)har di Taalwangi.                                
         Gunung Cupu Bukit Tamporasih /,  <2a>           
         patapaan Pwahaci Niwarti,                                  
         nu[7] nitis ka Taambo Agu(ng),                              
         nu leuwih kasih,                                                   
25.    ahis tuhan Rahmacuté,                                         
         seuweu pa[h]tih Prebu Wangi                              
         Serepong.  Sira Punara Putih,                              
         ti Sumedanglarang.                                              
         Gunung Cupu Bukit Tanporasih,                         
30.    ma(n)dala Tanpo Waha[n}nan,                            
         sri gina bukit / Manghening,<2b>                        
         Pata(n)jala pané(n)joan.                                       
         Gunung si Purnawijaya,                                       
         peupeuntaseun[9] Sang[i]hiyang Li(ng)gamanik,    
35.    di Sa(ng)hiyang Wi(n)dupatala,                           
         nu ayeuna[10] gunung Lé(ng)gang,                         
         patapaan Pwahaci Maniréka,                               
         nitis ka Subanglarangan,                                      
         ahisna Jayapremana,                                             
40.    seuweu jero Kuning[ng]an,                                  
         ma(ng)ku- / bumi Singapura, <3a>                      
         nu beu(ng)har di Sumurwangi.                            
         Gunung Cupu Bukit Tanporasih,                         
         ma(n)dala Tanpo[11] Wahanan,                               
45.    sri gina bukit Manghening,                                  
         ma(n)dala Téjapatala,                                           
         patapaan Hinten[12] Mana(ng)gay,                          
         nitis ka Marajalarang,                                           
         ahisna Tajimaléla                                                  
50.    Panji Roma- / hiyang[13], <3b>                               
         seuweuna Demung Tabela                                   
         Panji Ronajaya,                                                    
         dayeuh[h]an di Singapura.                                   
         Gunung Lé(ng)gang Ma(n)dala Hérang,             
55.    bukit si Panglipur Manik,                                     
         ma(n)dala Tanpo Wahanan,                                 
         sri gina bukit Manghening,                                  
         Pata(n)jala pané(n)joan,                                       
         peu(n)taseu(n) Sa(ng)hiyang Goan.                     
60.    Gunung si Purnawija- /ya, <4a>                          
         lume(ng)gang larang sorangan,                            
         di Sanghiya(ng) keusik manik batu mirah,           
         hanjuang dikembang homas,                                
         patapaan Raga Pwa(h) Hérang Manik,                
65.    nitis ka nu geulis Rajamantri,                               
         nu geulis palang ngajadi,                                      
         nu micaya sisit[14] peuting,                                      
         ca(ng)kang beurang kale / hésé, <4b>                 
         panonpoé[15] miawak séda karuna,                         
70.    ahis tuhan Su(n)ten Agung,                                 
         sang Raja Gunung,                                               
         seuweuna juru labuan,                                          
         dayeuh[h]an di Pagulingan,                                 
         ma(ng)kubumi di Sumedanglarang,                     
75.    ngapwah[h]an mohéta bedas,                              
         nu ngirutan Acidéwata. / <5a>                            
         Gunung Guruh Bukit Sri Prebakti,                      
         salaka Sanghiyang[16] Nusa,                                   
         di susuku gunung Ku(m)bang,                             
80.    bukit si Salaka Mirah,                                          
         ma(n)dala Sri Kapu(n)dutan,                               
         di Sanghiya(ng) Salal Ading,                               
         nu mepek na bumi manik,                                    
         patapaan Bagawat Sang Jalajala,                         
85.    susulan watek dé- /wata, <5b>                            
         murba ka bumi Pakuan.                                        
         Gunung Pagu Ma(n)dala Ku(m)paybwana,         
         patapaan Batara Tu(ng)gal,                                  
         nu nitis ka Su(n)ten Agung,                                 
90.    ngapu[g]han mohéta bedas,                                 
         maha[n]nan di gunung Ku(m)bang.                     
         Gunung Gorak Mandala Terus Patala,                 
         patapaan Batara Jaya Hérang, (<..?..>)                
         nu nitis ka Amuk Murugul,                                  
95.    Sang Mantri Agung Mereja,                                
         sang mantri jaya,                                                  
         seuweu tuwan Lapung Jabul,                               
         kidang sawakul patimuhan,                                 
         ti nu geulis sang titi,                                             
100.  sang geulis wangi,                                                
         ngapu[h]han mohéta bedas.                                 
         Tujuh Sanghiyang[18] Mahut Putih,                        
         nu mu(ng)guh di ha(n)- /daru, <6a>                    
         deu(ng) Sanghiyang[19] Li(ng)gamani(k),               
105.  deu(ng) Sanghiyang[20] Hindit-hinditan,                
         nu mu(ng)guh di siki panon,                                
         deu(ng) Sanghiyang[21] Karang Curi,                     
         nu mu(ng)guh tu(m)pak di hu(n)tu,                     
         deu(ng) Sanghiyang[22] Cadas Gumantu(ng),        
110.  nu mu(ng)guh di tungtung létah,                         
         deu(ng) Sanghiyang[23] Cadas Putih Gumalasar,   
         nu mu(ng)guh di ha-/rigu, <6b>                          
         deu(ng) Sanghiyang[24] Adong Agung,                  
         sagedé munding saadi,                                         
115.  nu mu(ng)guh di tulang tonggong,                      
         deu(ng) Sanghiyang[25] Bitung Wulung,                
         patét ka langit,                                                     
         nu mu(ng)guh tu(m)pak di siki éta,                      
         reujeungna ngajadi.                                              
120.  Gunung Paguh Mandala Hibar Bwana,               
         patapaan Batara Wisnu Déwa,                             
         niti- / s ka Tajimaléla Panji Romahiya[26]. <7a>     
         Gunung Paguh Mandala Léka Datar,                  
         patapaan Batara Wi(s)nu Jati,                              
125.  Gunung Jajar Sri Lé(ng)gang,                              
         patapaan Batara Buyut Sang Hérang,                  
         nitis ka Rahmacuté.                                              
         Gunung Tilu Ma(n)dala Lékamaya,                     
         patapaan Ba- / tara Wisnu, <7b>                         
130.  nitis ka Jayasakti.                                                 
         Gunung Manik Ma(n)dala Sri Nata Lé(ng)gang, 
         patapaan Batara Wisnu Wisésa,                           
         nitis ka Jaya Premana,                                          
         halayna ha(n)teu kabita,                                       
135.  ku nu geulis tus tu dilaki.                                     
         Dicarita Ngabetkasih,                                          
         kadeungeu(n) / sakamaruhan, <8a>                     
         bur payung agung ngawah tugu,                          
         nu sa(h)ur manuk sabda tu(ng)gal,                       
140.  nu dé(k) mulih ka Pakuan.                                   
         Sau(n)dur ti dalem[27] timur,                                   
         kadaton wétan buru[h]an,                                    
         si Mahut Puti(h) gedé manik,                               
         Maya Datar ngarana.                                            
145.  Suniyalaya ngarana,                                             
         dalem[28] Sri Ka(n)cana Manik /, <8b>                  
         bumi ri(ng)git cipta[29] ririyak,                                
         di Sanghiya(ng) Pa(n)dan Larang,                       
         dalem[30] si Pawindu Hurip.                                   
150.  Bumi hiji beunang ngukir,                                    
         kadua beunang ngaréka,                                      
         katiluna bumi bubut,                                            
         kaopatna limas kumureb,                                     
         kalimana badawa(ng) sarat,                                 
155.  kagenepna bumi tepep /,  <9a>                            
         katujuhna hanjung méru,                                      
         kadalapan tu(m)pang sanga,                                
         kasalapan pagencayan[32],                                      
         anjung[33] pagerit deu(ng) ré(ng)kéng,                    
160.  ré(ng)kéng (pa)gerit deu(ng) a(n)jung,                 
         ngarana dalem kalangsu.                                      
         Bumi manik kamaricik,                                        
         ngarana Ganggang Hotapih.                                
         Bumi ricik di Sanghiya(ng) Sumurba(n)dung,     
165.  dina gelar pametonan,                                          
         katonan / pa(n)to ra(n)jang, <9b>                        
         di Sanghiya(ng) Wano Datar,                              
         malang na tuah paséban,                                      
         balé bubut balé mangu,                                        
170.  balé watangan balé tulis,                                      
         laména di balé si Tanpa Wahanan,                       
         pamoha pangulah tenah.                                      
         Saha nu angkat ti heula,                                       
         tan liyan girang na(ng)ganan,                               
175.  nu / na(ng)ganan para putri nu geulis. <10a>      
         Na Ceput Agung na Bang Jaya,                          
         kandegan Ke(n)tri(ng)manik Maya(ng)su(n)da.  
         Bok Janur Larang Ba(n)cana,                              
         ahisna Amu(k) Murugul,                                      
180.  sang ma(n)tri Agung Mereja,                               
         sang ma(n)tri Jaya,                                               
         seuweu tuhan Lapung Jabul,                                
         kidang sawakul patimuhan,                                 
         ti nu geulis sang / niti, <10b>                              
185.  sang geulis wangi.                                                
         Bur ti heula ley[35] peu(n)deuri,                              
         iyuh na hulun susuhunan,                                     
         baluk karas himbal kakara(ng)gé,                         
         bésé jati dipasagi bubuleu(d) emas,                     
190.  tetek taleh salaka,                                                 
         sasaka gading ditapak liman,                               
         baaneun ka Pa[k]- / kuan. <11a>                         
         Bur jolian homas,                                                 
         dipu(n)cakan ku camara gadi(ng),                       
195.  dilili(ng)gaan omas,                                              
         ngarana tan gara(n)tay,                                        
         dipu(n)cakan ku mirah,                                        
         tu(m)pak di karang ma(n)taja,                              
         singasari keri kanan,                                             
200.  payung wilis lili(ng)ga gading,                             
         dipuncakan ku mani(k) molah, <..?..>                 
         payung getas dilili(ng)gaan,                                 
         dipu(n)cakan homas,                                            
         deu(ng) payung saberilén,                                    
205.  beunang ngagalér ku lu(ng)sir,                             
         tapo térong homas keloh.                                     
         Gelewer paraja papan,                                          
         kikiceup deungeun liliyeuk,                                 
         deg semut sama dulur,                                         
210.  béta- / na tataman[36] pi(n)dah. <11b>                   
         Bur kadi kuta Sri Manglayang,                            
         lumé(ng)gang di awang-awang,                           
         juru kendi[37] ti peu(n)deuri,                                   
         juru ka(n)daga ti heula,                                        
215.  deu(ng) sawung galing kiwa tengen,                   
         di (te)ngah kidang ka(n)cana,                              
         saha nu si singa barong.                                       
         Bur ti heula ley[38] peu(n)deuri,                              
         sataganan lain[39] deui,                                            
220.  nu geulis t(a)an Bunga / sari, <12a>                    
         ahis tuhan Bima Raja,                                          
         putri ti Lodatar Lu[h]ar,                                       
         deung nu geulis Sriwati,                                      
         ahisna Mu(n)di(ng) Dalima,                                 
225.  putri ti gunung Kajapu,                                        
         deung nu geulis Raja Kalapa,                              
         ahis tuhan Bima Kalang,                                      
         putri ti Kalapa Jajar,                                             
         deu(ng) nu geulis Limur Kasih,                           
230.  ahisna Pa(n)ji Bomapati, <12b>                          
         putri ti Pasir Batang.                                            
         Bur nu nurut lakiyan,                                           
         tujuh[h]an sapilanceukan,                                    
         Haristacang Haristacu,                                         
235.  Hariskeling Harismaya,                                        
         seuweu parebu di ta(n)jung wétan,                      
         nu pupus sapihunung[ng]an,                                
         nu hilang ku ketang                                              
         musuh, ku bajo,                                                    
240.  pa[h]éh ku Wangi Sagara,                                    
         deu(ng) nu geu- / lis Déwi[40] Samatra, <13a>       
         Ratu Larang,                                                        
         ahisna Kebo Tape                                                 
         Pa(n)ji Tagehan Wangi,                                        
245.  putri ti ta(n)jung nagara.                                      
         Bur nu nurut lakiyan,                                           
         Haning Cina sari wangi,                                       
         sari putri batari,                                                    
         tarahan wang,                                                       
250.  seuweu Susuhunan Makabo,                                
         nu pupus sapihunung[ng]an,                                
         deu(ng) nu geu- /lis Maya Pakembangan, <13b>
         nu pupus sapihunung[ng]an,                                
         hilang di Karang Si(n)dulang,                              
255.  deu(ng) nu geulis Déwi Ba(n)ding,                     
         ahisna Mu(n)ding Dilangin,                                 
         putri ti Kuta Waringin,                                         
         deu(ng) nu geulis Aci Manglaya,                         
         ahisna Kebo Manglaya,                                        
260.  putri ti Tungtung Pasang,                                     
         deu(ng) nu geu- / lis Déwi Raragé, <14a>           
         ahis tuhan Kalang Buté,                                       
         putri ti Nusa Pali.                                                 
         Kabogoh ku na jeneng putri,                                
265.  hapur ke(m)bang hideung santen,                        
         maromon kéna na carang,                                    
         sairung deu(ng) E(m)bo(k) Agung,                      
         satarang deu(ng) Raja Angsa                               
         sapipi deung Ngambetkasih.                                
270.  Irung kadi pala kurung, <14b>                            
         panon kadi kaca Cina,                                          
         bare(n)tik na bulu panon,                                     
         taktak taraju jawaeun,                                          
         héjo kélék teu bulu[h]an,                                      
275.  ngarana twa si Danuh,                                         
         pangaweruh réja maru,                                         
         pangawét diboga salaki,                                       
         bésal teu dipipawarang,                                       
         Deung nu geulis,                                                  
280.  Déwi Raja Kabalahan,                                         
         a- / hisna Le(m)bu Pepeteng, <15a>                    
         putri ti Pasuketan.                                                
         Bogoh ku na jeneng putri,                                    
         je(m)but awak ka(m)buy beuteung,                     
285.  para(n)déné digedékeun,                                     
         da ahis Ka(n)daga Laté.                                       
         Bur ti heula ley[41] peu(n)deuri,                              
         sataganan lain[42] deu[h]i,                                       
         nu geulis na Tu(n)jung Mangbang Sari,               
290.  ahisna Ga- / jah Bu(ng)bang, <15b>                    
         putri ti Pulo Ka(m)bangan,                                  
         deung nu geulis Déwi Loron,                              
         Raja Sona,                                                            
         ahisna Kebo Lolorong,                                         
295.  putri ti Nusa Donan,                                            
         deu(ng) nu geulis Riyak Tapa,                             
         ahisna Dalung Bang,                                            
         deung Calung Gi(n)tung,                                     
         putri ti Tiga Maruyung, <16a>                            
300.  deu(ng) nu geulis Déwa Karuna,                         
         ahis Kebo Sang Matring Guru,                            
         putri ti gunung Kukusan,                                     
         deu(ng) nu geulis Cepet Manik,                           
         nu tarahan na Harisa Keling,                                
305.  ahisna Po(ng)gang Sang Raja Pa(n)ji,                  
         putri ti Hulu[43] Padang,                                         
         deu(ng) nu geulis Maya Padang,                         
         ahis tuhan patih Pala,                                           
         putri ti / nagara Tengah. <16b>                           
310.  Bur ti heula ley[44] peu(n)deuri,                              
         sataganan la[h]in deu[h]i,                                     
         putri ti sabrang nagara.                                         
         Saha nu ngalurahan?                                            
         Mama nu geulis (em)bo(k) panéwon,                   
315.  ahisna Kebo Gumowong,                                    
         putri Tiga Gumowong,                                         
         deu(ng) nu geulis (Em)bo(k) / Manglépa, <17a> 
         ahisna Maraja di  Ce(m)pa,                                  
         deu(ng) nu geulis (Em)bo(k) Lé(ng)gang,           
320.  ahisna Haji Mangédara,                                       
         deu(ng) nu geulis (Em)bo(k) Manglibu,               
         ahis Maraja di Baluk,                                           
         deu(ng) nu geulis (Em)bo(k) Hajani,                   
         ahis Maraja di Bali,                                              
325.  deu(ng) nu geulis Nareuceun Maya / <17b>       
         Tung Ma(ng)gung Hideung,                                
         putri ti Pakalongan,                                            
         deu(ng) nu geulis Atra Wangi,                             
         ahisna Ratu Gubak tuhan Marihak,                     
330.  putri ti Nusa Balangah.                                        
         Bogoh ku na jeneng putri,                                    
         bu(ng)kul pu(n)duk hidung tuhur                        
         sideko sabina kohal,                                             
         parandéné dige- / dékeun, <18a>                        
335.  da ahis Ka(n)daga La(n)té,                                  
         disawur ku sekar suhun,                                       
         kangka[ng]kalung deung tapok gelung,               
         siger[45] deu(ng) pameu(n)teu(ng) beuheung,         
         kilat bahu ti katuhu,                                             
340.  geulang ka(n)cana ti ké(n)ca,                               
         gorolong gumebray[46] homas ka(n)cana.               
         Bogoh ku na ti(ng)kah angkat[47] /, <18b>             
         ni(ng)kahkeun tu[h]ang salira,                             
         a(ng)kat sau(ng)gut ning gelung,                         
345.  nyiduhna gajah haguling,                                     
         tu(ng)kul kadi déwa muruy,                                
         ta(ng)gah kadi rasa manah,                                  
         ngala lunas ka déwata,                                         
         deung nu geulis na Tu(n)jung Agung,                 
350.  ahisna Ketug Sang Handaru,                               
         putri ti / Nusa Maruyu, <19a>                             
         deung nu geulis Ridu Manik,                               
         ahis Pa(n)ji Dengdengling,                                           
         putri ti Nusa Keling,                                            
355.  deung nu geulis Ridu Maya                                 
         ahis tuhan Ketug Nabra,                                      
         putri ti Nusa Palé(m)bang,                                   
         deu(ng) nu geulis Balik Larang                            
         Haris Ba(n)cana,                                                  
360.  ahis patih[49] Ga- / jah Bi(ng)bang, <19b>             
         putri ti Nusa Madinah.                                         
         Bur ti heula ley[50] peu(n)deuri,                              
         sataganan lain[51] deu[h]i,                                       
         diselang ku urang Sumedanglarang,                    
365.  kingkila ari leu(m)pang,                                       
         dangdan padaleman.                                            
         Nu jangkung purah mayungan,                            
         sabina[52] ka[h]én pepelu(ng).                                 
         Nu jangji(ng) nga[h]is ke(n)di,                             
370.  sabina saka- / héban[53] kakatik. <20a>                  
         Nu le(n)jang mawa ka(n)daga,                             
         sabina[54] kah pulang ka nu konéng,                       
         saha gula(n)té(ng) sabina saka puragé,                 
         nu jara(ng)ji(ng) nu rara(m)ping                           
375.  nu pa(n)dak nu sarayas,                                       
         nu paraja lé(n) nu karonéng leumpang.                         
         Mana nu saha nu a(ng)kat ti heula, <20b>          
         mama nu geulis,                                                   
         Haci Waringin,                                                     
380.  Sang Brana Kasih, ka(n)dega(n)                          
         taan[55] bo Agung nu leuwih kasih,                        
         ahis tuhan Rahmacuté,                                         
         deu(ng) nu geulis Haci Waringi(n),                      
         ka(n)dega(n) Sang Brana Kasih,                          
385.  ka(n)dega(n) Rucita Wangi,                                 
         ahis tuhan Jayasakti,                                            
         seuweu patih Sang Atus / Wangi. <21a>            
         Mu(n)ding Cina pulang dagang,                          
         basa pulang ti Lamajang,                                     
390.  sakelél miduwa basa,                                           
         nu beu(ng)har di pabéan[56],                                   
         na(ng)ganan deu(ng) nu geulis,                            
         Maraja Bidalang,                                                  
         ka(n)dega(n) Manik Deéwata,                             
395.  Sang Raja Angsa,                                                 
         ahisna Ratu Premana,                                          
         tuhan Paksajati,                                                    
         seuweuna Serepong / Wangi, <21b>                   
         nu beu(ng)har di Taal Wangi,                              
400.  marga di Sumedanglarang,                                  
         nuturkeun lanceuk[57] éwéyan,                               
         meunangkeun seuweu cikalna,                                      
         meunangkeun (Em)bo(k) Larang,                        
         Déwi Paningbang.                                                
405.  Bur ti heula ley peundeuri,                                   
         sataganan lain[58] deu[h]i.                                       
         Bogoh nu a(ng)kat dibata- / rubuhkeun, <22a>  
         payu(ng) agung habarungan putih,                      
         deu(ng) suhung jadi tu(ng)gul bu(ng)bang,         
410.  kéri kanan payung saraniya,                                 
         tebéh ké(n)ca ku awak,                                        
         diselang payu(ng) pa(ng)bibar.                            
         Saha nu geulis sorangan?                                     
         Nu pélag di padaleman[59]?                                    
415.  Putri ca(m)perenik leutik, <22b>                         
         nu ma(n)cur kadi ha(n)daru,                                
         gumilang kadi lili(ng)ga,                                      
         gumebray[60] kadi giringsing,                                  
         awak kadi wayang-wayang,                                
420.  miawak raga déwata,                                           
         kakasih kéna na buri                                            
         pawarang kéna teu cawar,                                    
         nu geulis batari sang titis jadi,                              
         ka(n)dega(n) Subang Larangan,                           
425.  a- / his tuhan Premana, <23a>                             
         seuweu jero Kuningan,                                        
         mangkubumi Singapura,                                      
         nu beu(ng)har dagang homas,                              
         putri ti Sumur Wangi.                                          
430.  Joliyan[61] a(ng)kat ngaré(n)déng,                          
         deu(ng) nu geulis Majeti Keling,                         
         Sri Manawangi,                                                    
         ahisna Haji Kurutug, <23b>                                
         tuhan Parasi,                                                         
435.  putri ti Pakungwati.                                             
         Bur joliyan di dalem timur,                                  
         muranyay katonna gumilang,                               
         (bi)tan joliyan homas lumampah.                         
         Saha nu a(ng)kat dibatarubuhkeun?                    
440.  Kadi ku(n)tul sawurugan,                                    
         kadi ga- / ja(h) saba(n)taya(n), <24a>                  
         na léléko deungeun sisiyakna                               
         raja mati tang kawina,                                          
         kan(n)dega(n) Purbadewata,                                
445.  na tuk dira warna dale(m),                                   
         sami [h]awak raga déwara,                                  
         raga Pwa Héra(ng) Manik.                                   
         Joliyan a(ng)kat ngaré(n)déng,                            
         deu(ng) nu geulis Ha- / ji Bakti <24b>                
450.  Batara Kasih,                                                       
         ka(n)dega(n) Maraja Larang,                               
         ahisna Tajimaléla                                                 
         Pa(n)ji Romahiyang,                                            
         seuweu Demung Tabela                                       
455.  Pa(n)ji Sonajaya,                                                  
         nu beu(ng)har di Singapura.                                 
         Saha nu ngahapit joliyan,                                     
         tebéh katuhu? <25a>                                           
         Mama nu geulis Baliklayaran,                              
460.  putri ti Kalapa Girang,                                         
         tebéh ké(n)ca Baliklarang[ng]an,                         
         seuweu susuhunan [h]urang Kalapa,                    
         putri ti Kalapa Hilir,                                             
         tebéh tukang Mayang Pangabar,                          
465.  seuweuna purwa pulo Sagara,                              
         putri ti Kandanghaur, <25b>                               
         Saha nu ngalebur tapak?                                      
         Hacimaya Déwata,                                               
         Putri ti Ta(n)jung Camara,                                   
470.  ahisna ratu Mangriwu,                                         
         sangiwah luru kalang,                                          
         sabukala wirang mokoy,                                      
         tuhan sagara,                                                        
         putri ti Ta(n)jung Camara,                                    
475.  beunang ti Solok Bako,                                        
         Karang Si(n)dulang di muhara / <26a>               
         Cilamaya,                                                             
         di Sang(h)iya(ng) Atas Keling,                            
         ahis Hacimaya Raja,                                             
480.  seuweuna  sa(ng) guru Pamijahan[62],                     
         asuh Haci Mageuhan,                                           
         seuweu Sa(ng)hiya(ng) di umbul[63] Catih,            
         asuh[64] Hacimaya Mani(k),                                    
         seuweu susuhunan Pakancilan,                            
485.  ma(ng)kubumi Pakancilan,                                   
         asuh / Haci Madéwata, <26b>                             
         seuweu Sa(ng)hiya(ng) di umbul[65] Majak,           
         asuh Haci Lebok Maya,                                       
         seuweuna Sa(ng)hiya(ng) di umbul[66] Sogol,        
490.  asuh Haci Ratna Larang,                                      
         seuweu Sa(ng)hiya(ng) di Saligara,                     
         asuh Haci Lé(ng)gang Sari,                                  
         seuweu Sa(ng(hiya(ng) Ma(n)diri,                       
         asuh Haci Mu(n)dut / tu(n)jung, <27a>               
495.  seuweuna Sa(ng)hiya(ng) di umbul[67] Tubuy,       
         asuh Haci Maya Tunjung Maya Déwata.,            
         Sri Petas mulih déwata,                                       
         deu(ng) nu geulis Maya Kusuma                         
         Manglibu Larang,                                                 
500.  mama Libu Wang Sri Ratna,                                        
         tuhan Dewata,                                                      
         seuweu susuhunan Li- / la, <27b>                       
         di hujung Tipu,                                                     
         nu ngabarangniya Sarasa Maya,                           
505.  heubeuheus di Sa(ng)hiya(ng),                            
         ja di suku bubukit di tanah.                                 
         Nu geulis Gedongmaya                                       
         seuweuna patih di Siyang,                                   
         deu(ng) nu geulis Ra(n)cangmaya,                      
510.  Ramayasari Déwata.                                            
         Hanaca / <28a>                                                    
         raka datasawala                                                    
         pada jayanya magabatanga.                                 
         Sadu pun.                                                             
515.  Sugan aya sa(s)tra leuwih                                    
         suda baan, kurang wuwuhan.                              
         Beunang diajar nulis                                            
         gunung Larang Sri Manganti[68].                            

Terjemahan:                                                                  
Inilah kisah Ratu Pakuan,
dari gunung Kumbang,
Gunung Giri Maya Séda,
pertapaan Pohaci Mambang Siyang,
5. menitis kepada Rucita Wangi,
adik tuan Jayasasti,
putera patih Sang Atus Wangi.
Kerbau Cina pulang berdagang,
ketika kembali dari Lamajang,
10. terampil bicara dua bahasa,
yang kaya di Pabean.
Gunung Tara Maya Séda,
bukit si Panglipur Manik,
pertapaan Pohaci Mangbang Siyang,
15. menitis kepada Manik Dewata,
kepada Sang Raja Angsa,
adik Ratu Premana,
tuan Paksajati,
putranya Serepong Wangi,
20.yang kaya di Taalwangi.
Gunung Cupu Bukit Tamporasih,
pertapaan Pohaci Niwarti,
yang menitis kepada Taambo Agung,
yang penuh kasih sayang,
25. adik tuan Rahmacute,
anak patih Prebu Wangi
Serepong. Dialah Punara Putih,
dari Sumedanglarang.
Gunung Cupu Bukit Tamporasih,
30. mandala Tanpo Wahanan
sri gina bukit Manghening,
Patanjala[8]tempat memandang.
Gunung si Purnawijaya,
berseberangan dengan Sanghiyang Linggamanik,
35. di Sanghiyang Windupatala,
yang kini disebut gunung Lenggang,
pertapaan Pohaci Manireka,
menitis kepada Subanglarangan,
adiknya Jayapremana,
40. putera mahkota Kuningan,
mangkubumi Singapura,
yang kaya di Sumurwangi.
Gunung Cupu Bukit Tamporasih,
mandala Tanpo Wahanan,
45. sri gina bukit Manghening,
mandala Tejapatala,
pertapaan Hinten Mananggay,
menitis kepada Marajalarang,
adiknya Tajimalela
50. Panji Romahiyang,
puteranya Demung Tabela
Panji Ronajaya,
bertempat tinggal di Singapura.
Gunung Lenggang Mandala Herang,
55. bukit si Panglipur Manik,
mandala Tanpo Wahanan,
sri gina bukit Manghening,
Patanjala tempat memandang,
berseberangan dengan Sanghiyang Goan.
60. Gunung si Purnawijaya,
terpencil suci sendiri,
di Sanghiyang pasir permata batu mirah,
pohon hanjuang berbunga emas,
pertapaan Raga Pwah Herang Manik,
65. menitis kepada si cantik Rajamantri,
yang cantik tiada tanding,
yang menyinari sisik kegelapan malam,
kulit siang tanpa susah,
matahari menjelma suci karunia,
70. adik tuan Sunten Agung,
sang Raja Gunung,
puteranya juru pelabuhan,
bertempat tinggal di Pagulingan,
mangkubumi di Sumedanglarang,
75. menakjubkan luar biasa,
yang mempesonakan Acidewata.
Gunung Guruh Bukit Sri Prebakti,
salaka[17]  Sanghiyang Nusa,
di kaki gunung Kumbang,
80. bukit si Salaka Mirah,
mandala Sri Kapundutan,
di Sanghiyang Salal Ading,
yang berkumpul dalam bangunan permata,
pertapaan Bagawat Sang Jalajala,
85. undangan bisikan gaib dewata,
berkuasa ke tanah Pakuan.
Gunung Pagu Mandala Kumpaybuana,
pertapaan Batara Tunggal,
yang menitis kepada Sunten Agung,
90. menakjubkan luar biasa,
bertempat tinggal di gunung Kumbang.
Gunung Gorak Mandala Terus Patala,
pertapaan Batara Jaya Herang,
yang menitis kepada Amuk Murugul,
95. Sang Menteri Agung Mereja,
sang menteri gagah perkasa,
putera tuan Lapung Jabul,
kijang sekeranjang patimuhan,
dari yang cantik sempurna,
100. yang cantik harum mewangi,
menakjubkan luar biasa.
Tujuh Sanghiyang Mahut Putih,
yang bersemayan di halilintar,
kemudian Sanghiyang Linggamanik,
105. dan Sanghiyang Hindit-hinditan,
yang menetap di biji mata,
kemudian Sanghiyang Karang Curi,
yang menetap tunggang pada gigi,
lalu Sanghiyang Cadas Gumantung,
110. yang menetap di ujung lidah,
kemudian Sanghiyang Cadas Putih Gumalasar,
yang menetap di dada,
kemudian Sanghiyang Adong Agung,
sebesar anak kerbau sesusu,
115. yang menetap pada tulang punggung,
lalu Sanghiyang bambu wulung,
menjulang ke langit,
yang menetap tunggang pada biji itu (zakar),
bersamanya menjelma.
120. Gunung Paguh Mandala Hibar Buana,
pertapaan Batara Wisnu Dewa,
menitis kepada Tajimalela Panji Romahiyang.
Gunung Paguh Mandala Leka Datar,
pertapaan Batara Wisnu Jati.
125. Gunung Jajar Sri Lenggang,
pertapaan Batara Buyut Sang Herang
menitis kepada Ramhacuté.
Gunung Tilu Mandala Lekamaya,
pertapaan Batara Wisnu,
130. menitis kepada Jayasakti.
Gunung Manik Mandala Sri Nata Lenggang,
pertapaan Batara Wisnu Wisesa,
menitis kepada Jaya Premana,
berahinya tida tertarik,
135. oleh yang cantik tapi tak bersuami.
Tersebutlah Ngabetkasih,
diiring sanak keluarga,
mengembanglah payung kebesaran ngawah tugu,
orang-orang sepakat pada merestui,
140. yang hendak kembali ke Pakuan.
Sekepergiannya dari istana timur,
pelataran keraton timur,
si Mahut Putih sebesar permata,
Maya Datar namanya.
145. Sunialaya namanya,
istana Sri Kancana Manik,
rumah berukir dibuat gemerlapan,
di Sanghiyang Pandan Larang,
istana si Pawindu Hurip.
150. Rumah pertama yang penuh ukiran,
yang kedua penuh hiasan,
yang ketiga rumah dibentuk halus,
yang keempat berbentuk limas kumureb,
yang kelima tembus jagat pandang,

yang keenam rumah tepep[31],
yang ketujuh anjungan meru,
yang kedelapan berumpak sembilan,
yang kesembilan berkilauan,
anjungan bergeret dengan bale-bale,
160. bale-bale bergeret dengan anjungan,
namanya istana kalangsu[34].
Rumah permata gemerincing,
namanya Ganggang Hopatih.
Rumah gemersik di Sanghiyang Sumurbandung,
164. saat digelar pertunjukkan,
terlihat pintu pelaminan,
pada Sanghiyang Wano Datar,
melintang pada sandaran paseban,
balai bubut balai mangu,
170. balai berbingkai balai lukisan,
tepiannya pada balai si Tanpa Wahanan,
penyebab bingung perbuatan berbekas.
Siapa yang berangkat duluan,
tiada lain juru tuis,
175. yang mencatat para puteri yang cantik.
Baik Ceput Agung maupun Bang Jaya,
saudara Kentringmanik Mayangsunda.
Nona Janur Larang Bancana,
adiknya Amuk Murugul,
180. sang menteri Agung Mereja,
sang menteri Jaya,
putera tuan Lapung Jabul,
kijang sekeranjang pemberian,
dari si cantik yang berkuasa,
185. yang cantik semerbak harum.
Berangkat yang di depan diikuti yang belakang,
teduh para hamba yang dipertuan,
perahu kecil (berisi) peti penuh sesak,
peti kayu jati persegi dilapisi emas,
190. pemotong taleh dari perak,
pusaka dari gading berukir gajah,
yang akan dibawa ke Pakuan.
Berjalanlah kereta kecnana,
di atasnya dihiasi dengan cemara kemuning,
195. ditiangpancangi emas,
namanya tangga berjuntai,
di atasnya dihiasi permata batu mirah,
bertumpuk di pekarangan penuh kilauan permata,
kursi kerajaan di kiri kanan,
200. payung wilis bertiangkan gading,
di atasnya dihiasi dengan permata bergoyang,
payung kebesaran ditiangi,
di atasnya dihiasi emas,
dengan payung yang dilengkapi berlian,
205. yang dialasi kain sutera,
hiasan kepala (mahkota) emas cekung.
Berderet para pembesar,
saling kedip sambil saling lirik,
saling tersenyum sesama saudara,
210. bagaikan semut tataman berpindah.
Gemerlap bagaikan kota Sri Manglayang,
terbang melayang di angkasa,
para pembawa gentong dari belakang,
para pembawa tempayan logam di depan,
215. dengan pagar ayu di kiri kanan,
di tengah barisan berselendang keemasan,
bersama dengan yang bertopeng singa.
Maju yang di depan diikuti yang belakang,
serombongan berbeda lagi,
220. yang cantik puteri Bungasari,
adiknya tuan Bima Raja,
puteri dari Lodatar Luar,
diikuti yang cantik Sriwati,
adiknya Munding Dalima,
255. puteri dari gunung Kajapu,
kemudian yang cantik Raja Kalapa,
adik tuan Bima Kalang,
puteri dari Kalapa Jajar,
lalu yang cantik Limur Kasih,
230. adiknya Panji Bomapati,
puteri dari Pasir Batang.
Berangkatlah yang mengantar pengantin puteri,
tujuh orang bersaudara,
Haristacang, Haristacu,
235. Hariskeling dan Harismaya,
anak raja dari semenanjung timur,
yang wafat sepemakaman,
yang meninggal karena diterjang
musuh, oleh bajak laut,
240. dibunuh oleh Wangi Sagara,
kemudian yang cantik Dewi Samatra,
Ratu Pingitan,
adiknya Kebo Tape
Panji Tagehan Wangi,
245. puteri dari semenanjung negara.
Berangkatlah yang mengantar pengantin puteri,
Haning Cina berbedak harum,
bedak puteri batari,
tarahan (jadi rebutan) orang,
250. putera Susuhunan Makabo,
yang wafat sepemakaman,
lalu yang cantik Maya Pakembangan,
yang wafat sepemakaman,
meninggal di Karang Sindulang,
255. kemudian yang cantik Dewi Banding,
adiknya Munding Dilangin,
puteri dari Kuta Waringin,
kemudian yang cantik Aci Manglaya,
adiknya Kebo Manglaya,
260. puteri dari Tungtung Pasang,
kemudian yang cantik Dewi Rarage,
adik tuan Kalang Bute,
puteri dari Pulau Pali.
Terpikat oleh yang namanya tuan Puteri,
265. kurap kembang hitam manis,
berbintik-bintik karena jarang,
hidungnya mirip dengan Embok Agung,
keningnya mirip dengan Raja Angsa,
pipinya mirip dengan Ngambetkasih.
270. Hidung bagaikan buah pala kurung,
mata jernih bagaikan kaca Cina,
bulu matanya nan lentik
pundak bagaikan neraca Jawa,
kulit ketiak kehijauan tak berbulu,
275. namanya twa si Danuh,
pertanda bagus dimadu,
pertanda awet bersuami,
sayang bila tak dijadikan permaisuri.
Kemudian yang cantik,
280. Dewi Raja Kabalahan,
adiknya Lembu Pepeteng,
puteri dari Pasuketan.
Tertarik oleh yang namanya puteri,
badan berbulu perut kembung,
285. meskipun dibesarkan
karena ia adik Kandaga Late.
Maju yang depan diikuti yang belakang,
serombongan lain lagi,
yang cantik ialah Tunjung Mambang Sari,
290. adiknya Gajah Bungbang,
puteri dari Pulau Kambangan,
lalu yang cantik Dewi Loron
Raja Sona,
adiknya Kebo Lolorong,
295. puteri dari Nusa Donan,
kemudian yang cantik Riyak Tapa
adiknya Dalung Bang,
bersama Calung Gintung,
puteri dari Tiga Maruyung,
300. kemudian yang cantik Dewa Karuna,
adik Kebo Sang Matring Guru,
puteri dari gunung Kukusan,
kemudian yang cantik Cepet Manik,
yang diperebutkan Harisa Keling,
305. adiknya Ponggang Sang Raja Panji,
puteri dari Hulu Padang,
kemudian yang cantik Maya Padang,
adik tuan patih Pala,
puteri dari negara Tengah.
310. Berangkat yang di depan diikuti yang belakang,
serombongan beda lagi,
puteri dari negara seberang.
Siapa gerangan yang memimpin?
Ibunda yang cantik embok Panewon,
315. adiknya Kebo Gumowong,
puteri Tiga Gumowong,
kemudian yang cantik Embok Manglepa,
adiknya Maraja di Cempa,
kemudian yang cantik Embok Lenggang,
320. adiknya Raja Mangedara,
lalu yang cantik Embok Manglibu,
adik Maraja di Baluk,
kemudian yang cantik Embok Hajani,
adik Maraja di Bali,
325. kemudian yang cantik Nareuceum Maya
Tung Manggung Hideung,
puteri dari Pekalongan,
kemudian yang cantik Atra Wangi,
adiknya Ratu Gubak tuan Marihak,
330. puteri dari Pulau Balangah.
Tertarik oleh yang namanya puteri
bungkul pundak hidung mengering,
berlutut setinggi kohal,
meskipun diagungkan,
335. karena ia adik Kandaga Lante,
ditaburi dengan bunga suhun,
kalung dan tutup sanggul,
hiasan kepala dan hiasan leher,
kilat bahu pada tangan kanan,
340. gelang emas pada tangan kiri,
bergelinding gemerlap perhiasan emas.
Terpikat oleh perilaku yang akan berangkat,
menggerakkan dirinya sendiri,
berjalan saunggut ning gelung,
345. bagaikan meludahnya gajah berguling,
menunduk bagaikan dewa bercermin,
tengadah seperti sedang memanah,
memohon bebas kepada dewata,
kemudian yang cantik Tunjung Agung,
350. adiknya Ketug Sang Handaru[48],
puteri dari Pulau Maruyu,
kemudian yang cantik Ridu Manik,
adik Panji Dengdengling,
puteri dari Pulau Keling,
355. kemudian yang cantik Ridu Maya,
adik tuan Ketug Nabra,
puteri dari Pulau Palembang,
kemudian yang cantik Balik Larang
Haris Bancana,
360. adik patih Gajah Bingbang,
puteri dari Pulau Madinah.
Maju yang di depan diikuti yang belakang,
sekelompok beda lagi,
diselang oleh orang Sumedanglarang,
365.pertanda bila berjalan,
berdandan model istana.
Yang tinggi berperan memayungi,
selebar kain pepelung.
Yang langsing menggendong kendi,
370. sebanyak seluruh pendamping.
Yang semampai membawa kandaga,
sebanyak yang kembali kepada yang kuning,
bersama pengawal bekerja sesuai kemampuan,
yang sama-sama langsing semampai dan ramping,
375. yang pendek dan yang berperawakan sedang,
yang pejabat selain yang sama-sama
Makanya yang pergi bersama lebih dulu,
ibunda yang cantik,
Haci Waringin,
380. Sang Brana Kasih, saudara
puteri Embok Agung yang sangat tersayang,
adik tuan Rahmacute,
lalu yang cantik Haci Waringin,
saudara Sang Brana Kasih,
385. saudara Rucita Wangi,
adik tuan Jayasakti,
putera patih Sang Atus Wangi.
Kerbau Cina pulang berdagang,
waktu pulang dari Lamajang,
390. dapat berbicara dua bahasa,
yang kaya di pabean,
serombongan dengan yang cantik,
Maraja Bidalarang,
saudara Manik Dewaya,
395. Sang Raja Angsa,
adiknya Ratu Premana,
tuan Paksajati,
puteranya Serepong Wangi,
yang kaya di Taal Wangi,
400. karenanya (ada) di Sumedanglarang,
turut bersama kakak yang menikah,
berjodoh dengan putera yang sulung,
mendapat jodoh kepada Embok Larang,
Dewi Paningbang.
405. Maju yang di depan diikuti oleh yang belakang,
sekelompok beda lagi.
Tertarik oleh yang pergi berduyun-duyun,
payung agung berwarna putih,
dan jamur jadi bongkot tebangan bersih,
411. kiri kanan payung kebesaran,
di sebelah kiri oleh manusia
diselingi payung pangbibar.
Siapa gerangan yang cantik menyendiri?
Yang elok dalam istana?
415. Puteri yang kecil mungil,
yang bersinar bagaikan meteor,
cemerlang bagaikan tiang,
gemerlapan bagaikan kain giringsing,
tubuh bagaikan bayang-bayang,
420. menjelma wujud dewata,
disayangi karena di kemudian hari,
permaisuri karena tidak gagal,
yang cantik sempurna titisan Batari,
saudara Subang Larangan,
425. adik tuan Premana,
putera istana Kuningan,
mangkubumi Singapura,
yang kaya pedagang emas,
puteri dari Sumur Wangi.
430. Kereta kencana jalan berdampingan,
bersama yang cantik Majeti Keling,
Sri Manawangi,
adiknya Raja Kurutug,
tuan Parasi,
435. puteri dari Pakungwati.
Berangkatlah kereta kencana dari keraton timur,
gemerlapan tampak cemerlang,
bagaikan kereta kencana berjalan.
Siapa yang berangkat disekaliguskan?
440. Bagaikan sekelompok burung kuntul terbang,
bagaikan segerombolan gajah berjalan,
pada hamparan dan gemuruh suaranya,
raja meninggal tang kawini,
saudara Purbadewata,
445. pada tuk dira berupa keraton,
seperti penjelmaan wujud dewata,
wujud Pwa Herang Manik.
Kereta kencana berangkan berdampingan,
bersama yang cantik Raja Bakti
450. Batara Kasih,
saudara Maraja Larang,
adiknya Tajimalela
Panji Romahiyang,
putera Demung Tabela
455. Panji Sonajaya,
yang kaya di Singapura.
nu Siapa gerangan yang mengapit kereta kencana,
di selelah kanan?
Ibunda yang cantik Baliklayaran,
460. puteri dari Kalapa Girang,
di samping kiri Baliklarangan,
putera pemimpin masyarakat Kalapa,
puteri dari Kalapa Hilir,
di belakang Mayang Pangabar,
465. putera sulung Pulau Sagara,
puteri dari Kandanghaur.
Siapakah yang menghilangkan jejak?
Hacimaya Dewata,
puteri dari Tanjung Camara,
470. adiknya Ratu Mangriwu,
bagaikan cahaya gelanggang,
semula kecewa mokoy
tuan Sagara,
puteri dari Tanjung Camara,
475. diperoleh dari Solok Bako,
Karang Sindulang di muara
Cilamaya,
di Sanghiyang Atas Keling,
adik Hacimaya Raja,
480. puteranya sang guru Pamijahan,
kakak dari Haci Mageuhan,
putera Sanghiyang di umbul Catih,
kakak dari Hacimaya manik,
485. mangkubumi Pakancilan,
kakak dari Haci Madewata,
putera Sanghiyang di umbul Majak,
 (adapun) kakak dari Lebok Maya,
puteranya Sanghiyang di umbul Sogol,
490. kakak dari Haci Ratna Larang,
putera Sanghiyang di Saligara,
kakak dari Haci Lenggang Sari,
putera Sanghiyang Mandiri,
kakak dari Haci Mundut Tunjung,
495.puteranya Sanghiyang di umbul Tubuy,
kakak dari Haci Maya Tunjung Maya
Sri Petas kembali dewata,
bersama yang cantik Maya Kusuma
Manglibu Larang,
500. ibunda Libu Wangi Sri Ratna,
tuan Dewata,
putera pemimpin Lila,
di semenanjung Tipu,
yang ngabarangniya  Sarasa Maya,
505.menghadap kepada Sanghiyang,
karena di kaki bukit di tanah.
Yang cantik Gedongmaya,
puteranya patih di Siyang,
lalu yang cantik Rancangmaya,
510. Ramayasari Dewata..
Hanaca
raka datasawala
pada jayanya magabatanga.
Mohon ampunan.
515. Kalaulah ada tulisan berlebihan
mohon dikurang, jika kurang mohon dilengkapi.
Hasil belajar menulis
(di) gunung Larang Sri Manganti.

[1]   Darsa, Undang A. & Edi S. Ekadjati, 1995, Fragmen Carita Parahyangan dan Carita Parahyangan (Kropak 406): Pengantar dan Transliterasi. Seri Penerbitan Naskah Sunda Nomor 1. Jakarta: Yayasan Kebudayaan Nusantara.
[2]   manganta
[3] Tingali Atja (1970: 20)
[4] Ciciptan dina alam pikiran kapercayaan masarakat.
[5] Bandingkeun Atja (1970: 10-19)
[6] tuah
[7] ni
[8] dapat diartikan aliran sungai
[9] peupeutasseun
[10] ngeuyeuna
[11] tahpo
[12] miten
[13] robahiyang
[14] sisis
[15] panongpohé
[16] sangngihiya
[17] logam perak
[18] sangngihiya
[19] sangngihiya
[20] sangngihiya
[21] sangngihiya
[22] sangngihiya
[23] sangngihiya
[24] sangngihiya
[25] sangngihiya
[26] Paji Robahiyang
[27] daleh
[28] daleh
[29] capta
[30] daleh
[31] Tak berkolong
[32] pagecayyan
[33] ahju
[34] Lebih dari yang lain
[35] lel
[36] tatamam
[37] kadi
[38] lel
[39] lahi
[40] déwa
[41] lel
[42] lahi
[43] hula
[44] lel
[45] sigrar
[46] gumebrar
[47] hakat
[48] Gemuruh, getaran meteor.
[49] puhtih
[50] lel
[51] lahi
[52] sabisa
[53] sakaheban: metatesis
[54] sabisa
[55] taah maksudnya taan dari kata tohaan
[56] payahbayan
[57] laci
[58] lahi
[59] padalemam
[60] gumebrar
[61] joliyat
[62] damijahan
[63] hubul
[64] acuh
[65] hubul
[66] hubul
[67] hubul
[68] manganta
WebRepOverall rating
 http://www.facebook.com/groups/225182880893351/doc/227877727290533/


Baca SelengkapnyaNaskah - Carita Ratu Pakuan